Dit is het onmiddellijke reflecterende vermogen van de menselijke geest om zijn eigen staten te kennen. Van het Latijnse introspicere, wat 'naar binnen kijken' betekent, definieert de etymologische betekenis introspectie als zelfobservatie of observatie naar dezelfde persoon toe, dat wil zeggen van bewustzijn en de eigen gevoelens. De mens is het enige levende wezen dat het vermogen heeft om naar zichzelf te kijken.
Introspectie of interne waarneming is gebaseerd op het reflectievermogen waarnaar de geest moet verwijzen of zich bewust moet zijn van zijn eigen staten. Wanneer dit reflectievermogen wordt uitgeoefend in de vorm van geheugen op mentale toestanden uit het verleden, hebben we de zogenaamde "retrospectieve introspectie"; maar introspectie kan kennis zijn van het verleden en ook van de huidige ervaringen, van ervaringen die samen voorkomen en in het heden van de introspectieve handeling zelf.
Introspectie toont het vermogen van een persoon om te abstraheren van de omgeving om zich op zichzelf te concentreren, een afstand te markeren en beter te leven. Er is een relatie die gedurende het hele
leven permanent is. Deze relatie ontstaat doordat je alleen bent met jezelf.
Het is niet alleen belangrijk om interpersoonlijke relaties met anderen aan te kweken, maar het is ook erg belangrijk om in jezelf te kunnen kijken om het gevoel van eigenwaarde te verbeteren, zelfvertrouwen te hebben, de mate van intern begrip te verbeteren, gebreken te corrigeren en deugden te verbeteren.
In de tak van de psychologie is introspectie een methode waarmee het subject zijn bewuste ervaring beschrijft in termen van zintuiglijk, affectief of fantasierijk. Dit gedrag wordt uitgevoerd in interactie met de therapeut, die ermee instemt de activiteit van de proefpersoon experimenteel te observeren. Het is een methode die wordt afgewezen en sterk bekritiseerd door de gedragspsychologie.
De filosoof en psycholoog Wilhelm Wundt (1832-1920) was degene die experimentele psychologie ontwikkelde waarin hij de gedragingen analyseerde die konden worden waargenomen terwijl bewustzijnstoestanden hen benaderden door middel van introspectie of gecontroleerde zelfobservatie.
Zijn methode was gebaseerd op natuurwetenschappen. Als voorbeeld kunnen we zijn studie noemen van wat mensen voelden in de aanwezigheid van een lichtprikkel, wiens waarnemingen zowel letten op wat er kon worden waargenomen (hun reactie) als wat de proefpersonen hen vertelden over wat ze op dat moment voelden. Hierdoor kon hij onderscheid maken tussen sensaties en gevoelens. Sigmund Froid hield zich ook bezig met het analyseren van de geest, vooral het onbewuste, maar gebruikte vrije associatie en droomanalyse als methoden. Vrije associatie kan worden beschouwd als een vorm van introspectie, en het houdt in dat het subject zonder enige beperking moet zeggen wat er in hem opkomt, geleid door de psychoanalyticus die deze associaties interpreteert om te ontdekken wat in het onbewuste is 'opgeslagen'.
